Άρθρο της Δρ. Ελένη Μπόρση, Ιατρός – Διατροφολόγος στις Αχαρνές – Εντερική και παρεντερική διατροφή
Ποιο είναι το πιο σημαντικό όργανο στο σώμα;
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα απαντούσαν “η καρδιά” ή “ο εγκέφαλος”.
Ωστόσο, όχι τυχαία, ο εγκέφαλος συνδέεται στενά με το γαστρεντερικό σωλήνα και ειδικότερα με το έντερο. Το τελευταίο ονομάζεται επίσης “δεύτερος εγκέφαλος”. Ο γαστρεντερικός σωλήνας είναι θεμελιώδης για την ευημερία και την υγεία μας σε όλη τη ζωή.
Ξαφνικά ένας ανενεργός ή δυσλειτουργικός γαστρεντερικός σωλήνας μπορεί να είναι η πηγή πολλών χρόνιων προβλημάτων υγείας που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα της ζωής μας.
Στοχεύω να περιγράψω πώς λειτουργεί το πεπτικό μας σύστημα, για να εξερευνήσετε τον φανταστικό κόσμο των μικροοργανισμών που ζουν στον δικό μας σώμα (και ειδικότερα στο παχύ μας έντερο) και να ασχοληθούμε με το ακανθώδες και πολύπλοκο θέμα της εντερικής υγείας (και των εντερικών συνδρόμων και συμπτωμάτων).
Επίσης, αν θέλουμε να κατανοήσουμε τα κρίσιμα ζητήματα και τη φύση γαστρεντερικών διαταραχών, με συμπτώματα και σύνδρομα διαφόρων τύπων, πρέπει να έχουμε ξεκαθαρίστε ποια είναι η φυσιολογία ή η κανονική λειτουργία ενός υγιούς γαστρεντερικού σωλήνα από κάθε άποψη.
Έτσι, ο γαστρεντερικός σωλήνας ξεκινά από το στόμα και συνεχίζει στον οισοφάγο, το στομάχι, το λεπτό έντερο (δωδεκαδάκτυλο, νήστιδα, ειλεός) και μετά στο παχύ έντερο (τυφλό και κυρίως κόλον), τελειώνει με το ορθό και εν συνεχεία τον πρωκτό. Ωστόσο, είναι ακόμα και άλλα όργανα που συμμετέχουν στην πεπτική διαδικασία: πάγκρεας, χοληδόχος κύστη, συκώτι. Αυτό σημαίνει ότι η δυσπεψία ή συμπτώματα που σχετίζονται με κακή διαχείριση, μπορεί να εκδηλωθούν λόγω προβλημάτων που ίσως προέρχονται από καθένα από αυτά τα όργανα (ή και όλα τα όργανα μαζί).
Η πέψη αναφέρεται στη διαδικασία διάσπασης της τροφής από τα μεγαλύτερα μόρια σε μικρότερα μόρια. Αυτά τα μικρότερα μόρια θα αντιπροσωπεύουν θρεπτικά συστατικά που θα απορροφηθούν από το έντερο.
Με τον όρο απορρόφηση εννοούμε τη διαδικασία που επιτρέπει στα θρεπτικά συστατικά να περάσουν από το έντερο στο αίμα.
Κατά τη διάρκεια της πέψης, δύο κύριες διεργασίες συμβαίνουν ταυτόχρονα:
◾Μηχανική πέψη: Τα μεγαλύτερα κομμάτια της τροφής διασπώνται σε μικρότερα κομμάτια ενώ προετοιμάζεται για χημική πέψη. Η μηχανική πέψη ξεκινά από το στόμα (με το μάσημα) και συνεχίζει στο στομάχι.
◾Χημική πέψη: ξεκινά επίσης από το στόμα, αλλά μέσω του σάλιου, που περιέχει ένζυμα συνεχίζεται στο έντερο. Αυτό επιτρέπεται χάρη στη δράση διαφορετικών ενζύμων τα οποία είναι σε θέση να αποσυνθέσουν τα μεγαλύτερα μόρια, που περιέχονται στα τρόφιμα, σε μικρότερα μόρια, ώστε αργότερα να απορροφηθούν.
Η πέψη μπορεί στην πραγματικότητα να ξεκινήσει πριν από την κατάποση της τροφής και ακόμη πριν τοποθετηθεί το φαγητό στο στόμα. Στην πραγματικότητα, όταν μυρίζουμε ή θαυμάζουμε κάτι που μπορούμε να φάμε, αρχίζει ήδη η πρώτη φάση της πεπτικής διαδικασίας, η οποία είναι η φάση κατά την οποία το σώμα προετοιμάζεται να λάβει την τροφή και, επομένως, τα θρεπτικά συστατικά που θα λάβει από την πέψη τους. Κάτι που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι η αυξημένη σιελόρροια (θα συμβούν και άλλα εσωτερικά σωματικά φαινόμενα, αλλά φυσικά δεν θα μπορούμε να το συνειδητοποιήσουμε).
Όταν καθόμαστε στο εστιατόριο και κοιτάμε το μενού αρχίζουν να τρέχουν τα σάλια: αυτό είναι ήδη ένα πρώτο στάδιο της πέψης. Το σώμα σας ετοιμάζεται να λάβει τροφή και τα θρεπτικά συστατικά που θα αποκτήσει με την πέψη.
Η πέψη ξεκινά από το στόμα
Ένα εγκεφαλικό αντανακλαστικό πυροδοτεί αυξημένη σιελόρροια όταν βλέπουμε ή ακόμα και σκεφτόμαστε φαγητό. Το σάλιο έχει μια σημαντική δουλειά: βρέχει την τροφή καθώς τα δόντια τη μασούν και διευκολύνει την κατάποση. Επιπλέον, τα πρώτα ένζυμα (όπως η αμυλάση) υπάρχουν ήδη στο σάλιο και εν μέρει το άμυλο (που υπάρχει σε δημητριακά, όπως ζυμαρικά, ρύζι, ψωμί και ούτω καθεξής) διασπάται σε απλούστερα σάκχαρα πριν το φαγητό φύγει από το στόμα και κατευθυνθεί στο στομάχι.
Το μάσημα είναι σημαντικό
Η κατάποση της τροφής γίνεται όταν οι μύες της γλώσσας και του στόματος κινούνται και μεταφέρουν την τροφή στο φάρυγγα. Ένα μικρό πτερύγιο δέρματος που ονομάζεται επιγλωττίδα κλείνει τον φάρυγγα για να αποτρέψει την είσοδο τροφής στην τραχεία προκαλώντας μας ασφυξία.
Οι σιελογόνοι αδένες παράγουν έως και τρία λίτρα σάλιου την ημέρα. Είναι αυτονόητο ότι ο πρώτος κανόνας για να έχουμε καλή γαστρεντερική ευεξία πρέπει να τρώμε αργά, αλλά να μασάμε πολύ καλά την τροφή μας για να κάνουμε τα κομμάτια του φαγητού όσο το δυνατόν πιο μικρά. Γιατί αυτά τα σωματίδια τροφής θα καταλήξουν στο στομάχι και το τελευταίο θα πρέπει να εργαστεί για να τα μειώσει περαιτέρω. Αν τα κομμάτια φαγητού που φτάνουν στο στομάχι εξακολουθούν να είναι σχετικά μεγάλα, το στομάχι θα δυσκολεύεται περισσότερο και η πέψη μπορεί να είναι, αν και μόνο εν μέρει, σε κίνδυνο.
Ωστόσο, η μάσηση είναι σημαντική και για πολλούς άλλους λόγους, όπως η βελτίωση της σηματοδότησης της αίσθησης κορεσμού που προκαλεί η κατάποση της τροφής, σταδιακά και όχι “γρήγορα”, καθώς το στομάχι δέχεται το τροφικό υλικό. Τέλος, το να τρώτε πολύ γρήγορα, να μασάτε πολύ λίγο και να είμαστε αδηφάγοι οδηγεί στην απορρόφηση περισσότερου αέρα.
Αυτός ο υπερβολικός αέρας που καταναλώνεται μπορεί να δημιουργήσει δυσφορία πρηξίματος, πόνου και ρεψίματος, σε μερικούς ανθρώπους.
Ο οισοφάγος
Ο οισοφάγος είναι ο σωλήνας μέσω του οποίου η κατάποση τροφής περνά από το λαιμό στο στομάχι. Αφού περάσει από το λαιμό, η τροφή μετακινείται στον οισοφάγο και ωθείται προς τα κάτω στο στομάχι με τη περίσταλση.
Στο τέλος του οισοφάγου βρίσκεται ένας σφιγκτήρας που επιτρέπει στο φαγητό να εισέλθει στο στομάχι, στη συνέχεια κλείνει ξανά έτσι ώστε το φαγητό δεν μπορεί να γυρίσει πίσω στον οισοφάγο.
Σε άτομα με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση υπάρχει πιθανότητα η τροφή να επιστρέψει πίσω στον οισοφάγο. Η συμβουλή σε αυτήν την περίπτωση είναι να τρώμε συχνά αλλά μικρά γεύματα και να μασάμε καλά την τροφή μας προσπαθώντας να καταπιούμε όσο το δυνατόν λιγότερο αέρα.
Δρ. Ελένη Μπόρση, Ιατρός – Διατροφολόγος
