Όλες τις προηγούμενες εβδομάδες τα προβλήματα που έχει προκαλέσει η επιδημία έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και των πολιτών. Σταδιακά αυξάνεται και ο προβληματισμός για το που θα οδηγηθούμε την επομένη της υγειονομικής κρίσεως. Γίνεται φανερό ότι πολλά πράγματα θα αλλάξουν και κάποα ακόμη θα εκλείψουν.
Οι εκτιμήσεις για το είδος των αλλαγών ποικίλουν από την ενίσχυση του έθνους-κράτους μέχρι την κατάρρευση των υπερεθνικών και συλλογικών δομών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι δύσκολο κάποιος να προβλέψει με βεβαιότητα την έκταση και το βάθος των ανατροπών, μια ιδέα πάντως μπορούμε να πάρουμε ρίχνοντας μιά ματιά στην επίδραση που άσκησαν στην πορεία της ανθρωπότητας μεγάλες επιδημίες του παρελθόντος.
Ας αρχίσουμε λοιπόν με τον μεγάλο λοιμό των Αθηνών, που συνέβη τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου στον 5ο πχ αιώνα και έχει μελετηθεί και περιγραφεί από τον Θουκιδίδη. Επρόκειτο πιθανώς για τύφο ή ιογενή αιμορραγικό πυρετό. Ήρθε απο την Αίγυπτο με φορτίο σίτου για την πολιορκημένη Αθήνα και έλαβε μεγάλες διαστάσεις λόγω του συνωστισμού των κατοίκων της Αττικής στον περιορισμένο χώρο των Μακρών Τειχών. Ευθύνεται για την απώλεια του ενός τρίτου του πληθυσμού της αρχαίας Αθήνας. Αποστέρησε επίσης την πόλη από την ηγετική φυσιογνωμία του Περικλέους και συνέβαλε στην τελική ήττα της. Η πόλη έχασε την κυρίαρχη θέση της στον ελληνικό κόσμο και μπήκε σε πορεία σταθερής παρακμής.
Εννιακόσια χρόνια αργότερα, στη εποχή του Ιουστινιανού, στα μέσα του 6ου μχ αιώνα, πολύχρονη επιδημία πανώλης κατατρώγει την ζωτικότητα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Χάνεται περίπου ο μισός πληθυσμός, ιδίως στο ασιατικό τμήμα του κράτους, πόλεις και ολόκληρες επαρχίες ερημώνουν. Κλονίζεται όχι μόνο η ισχύς της χώρας αλλά και η πίστη των ανθρώπων. Σε λίγο θα εμφανιστούν οι Άραβες και το Ισλάμ, η αντίσταση είναι ανίσχυρη και όλη η Μέση Ανατολή θα χαθεί για το Βυζάντιο. Παρατηρείται όμως και κάτι καλό. Λιγότεροι άνθρωποι, περισσότερη τροφή. Η διατροφή που πριν την επιδημία βασίζονταν σε φυτικούς υδατάνθρακες (δημητριακά) εμπλουτίζεται τώρα με ζωικές πρωτεΐνες (κρέας).
Η επόμενη μεγάλη επιδημία ¨ο μαύρος θάνατος¨ θα εμφανιστεί στον 14ο αιώνα σε μια Ευρώπη που προσπαθεί να στηρίξει μια πρώιμη αναγέννηση. Θα οπισθοδρομήσει σε ατέλειωτους πολέμους και πολιτιστική ενδοστρέφεια μέχρι η γονιμότητα των γυναικών να αναπληρώσει τις απώλειες της πανώλης. Εν τω μεταξύ όμως οι Οθωμανοί έχουν προλάβει να θέσουν πόδι στα νοτιοανατολικά της ηπείρου (Βαλκάνια). Και πάλι κάτι χρήσιμο ακολουθεί. Οι μεγάλες απώλειες του πληθυσμού δίνουν αξία στα εργατικά χέρια. Αυτό θα αποτελέσει την αρχή του τέλους της φεουδαρχίας και την ανατολή μιας νέας εποχής.
Επόμενος σταθμός στην σύντομη αναδρομή μας η ισπανική γρίπη. Εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια του Α΄ παγκόσμιου πολέμου και προκάλεσε περισσότερα θύματα από τον ίδιο τον πόλεμο. Θεωρείται οτι γύρισε την πλάστιγγα της υπεροχής προς τους τελικούς νικητές του πολέμου. Προκάλεσε κοινωνική και πολιτική αποδιοργάνωση, μεγάλη οπισθοδρόμηση στην παιδεία και στην οικονομική δραστηριότητα. Και τα τρία οδήγησαν με την σειρά τους τον κόσμο στην τροχιά του επόμενου μεγάλου πολέμου.
Είναι πολύ πιθανό και η παρούσα πανδημία να έχει τις ανάλογες γεωπολιτικές συνέπειες, μειώνοντας την επιρροή που ασκούν χώρες και οργανισμοί με αδύναμες και κοντόφθαλμες ηγεσίες. Η ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών που επιφέρει η επίδειξη αλληλεγγύης πιθανότατα θα συνεχισθεί. Η διείσδυση των νέων τεχνολογιών στην διοίκηση, στο εμπόριο και στην εκπαίδευση θα επιταχυνθεί. Πολλά παραδοσιακά επαγγέλματα θα μπουν σε τροχιά εξαφάνισης ενώ άλλα συνδεόμενα με την ψηφιακή οικονομία θα εμφανιστούν και θα πολλαπλασιαστούν. Η εργασία πιθανότατα θα ελαστικοποιηθεί και σε πολλές περιπτώσεις θα αποθεσμοποιηθεί. Κάποια απο τα περιοριστικά μέτρα θα παραμείνουν. Οι ατομικές ελευθερίες και ο σεβασμός της ιδιωτικότητας θα εξέλθουν με αρνητικό πρόσημο μικρό η μεγαλύτερο. Το πόσο, θα εξαρτηθεί από την διάρκεια και το μέγεθος της κρίσης,
Ο κόσμος στον οποίο συνηθίσαμε να ζούμε θα αλλάξει, ελπίζουμε προς το καλύτερο αλλά θα μας πάρει κάποιο χρόνο να εξοικειωθούμε μαζί του. Οι νεώτεροι θα έχουν και εδώ το συγκριτικό πλεονέκτημα. Κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον ο απολογισμός θα γίνει και προσβλέπουμε, παρ΄ότι οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές είναι μεγάλες, οι κοινωνίες να εξέλθουν με αυτοπεποίθηση, ενισχυμένες και με σωστό οραματισμό του μέλλοντος.
Νικόλαος Τσάτσης
Ιατρός Νευροχειρούργος – Νευροεπιστήμονας