Επιμέλεια: Ανδρέας Μέγκος
Ανατολικά του δρόμου που οδηγεί στη Δεκέλεια, και στην περιοχή «Μεγάλη Βρύση» ή «Παναγίτσα» της Βαρυμπόμπης, βρίσκεται ο Τύμβος του Σοφοκλή (ο επονομαζόμενος και τύμβος της Καμβέζας), ενός εκ των τριών τραγικών ποιητών που όρισαν και καθόρισαν την έννοια του δράματος. Ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης χάραξαν τις γραμμές πάνω στις οποίες δομήθηκε η μεταφορά των ανθρωπίνων παθών και των θείων παρεμβάσεων στη μαγική τέχνη του θεάτρου – και συνακόλουθα στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της υδρογείου αυτός ο τύμβος θα ήταν τόπος απόδοσης τιμής σ′ έναν από τους τρεις πατέρες της ψυχαγωγίας.
Στον χώρο αυτό υπάρχει πινακίδα με το χρονικό της ανασκαφής του τύμβου. Αν κι αυτή είναι φθαρμένη από τον χρόνο και ελαφρώς σκουριασμένη, το κείμενό της παραμένει ευανάγνωστο: «Ανασκάφτηκε το 1958 από τις τότε πριγκίπισσες της Ελλάδος Σοφία και Ειρήνη και την αρχαιολόγο δασκάλα τους Θεοφανώ Αρβανιτοπούλου. Πρόκειται για έναν μεγάλο οικογενειακό ταφικό περίβολο, κλασικών χρόνων, που περικλείεται από τεχνητό τύμβο. Ο τύμβος είχε αρχικά 13 μ. ύψος. Περιείχε τέσσερις μαρμάρινες σαρκοφάγους με αετωματικό κάλυμμα, τρεις στο κέντρο του και μία μακρύτερα προς τα νότια».
Να σημειώσουμε ότι η εικόνα που επικρατεί μέσα στον περιφραγμένο χώρο είναι αντιστρόφως ανάλογη της σημασίας του.
Χρονικό των ανασκαφών…
Το 1888, ένας μοναχικός Δανός δασολόγος, ο L. Münter, διευθυντής του βασιλικού κτήματος του Τατοΐου επί βασιλέως Γεωργίου Α′, αποφασίζει να ερευνήσει την περιοχή της Δεκέλειας, αναζητώντας τον τάφο του Σοφοκλή. Ο Walter Christmas στην βιογραφία του για τον Γεώργιο Α΄αναφέρει «Ο Μούντερ ανεκάλυψε τον τάφον του Σοφοκλέους. Επί τρεις συνεχείς νύκτας έβλεπε το ίδιον όνειρον, το εξής: Εβάδιζε προς την πεδιάδα του Τατοΐου εκεί όπου ευρίσκεται σήμερον μικρός Βυζαντινός ναός. Αίφνης η άποψις των πέριξ μετεβάλλετο. Ο Μούντερ ευρίσκετο επί μεγάλης τινός οδού της οποίας διήρχετο αρχαία Ελληνική νεκρική πομπή. Δύο σώματα ευρίσκοντο εντός θαυμασίου εκ μαρμάρου σαρκοφάγου.
Ο Μούντερ εύρε το μέρος το οποίον έβλεπεν εις το όνειρον του, έλαβε την άδειαν του Βασιλέως να σκάψη, ανεκάλυψε δε πράγματι ένα ευρύτατον χώρον ταφής, περιτειχισμένον με παχείς τοίχους και εντός αυτού πολλούς μαρμαρίνους σαρκοφάγους. Εντός του ωραιοτέρου εξ αυτών ευρίσκοντο δύο σκελετοί, ενός ηλικιωμένου και ενός παιδιού. Η ανακάλυψις επροξένησε συγκίνησιν εις το αρχαιολογικόν κόσμον. Πολλοί σοφοί καθηγηταί ετάχθησαν με την γνώμην του Μούντερ, άλλοι επ′ ουδενί λόγω ηθέλησαν να παραδεχθώσιν ότι επρόκειτο περί του τάφου του Σοφοκλέους. Ο βασιλεύς Γεώργιος, όστις ήτο δυνατός εις τα αρχαιολογικά ζητήματα, ήτο μεταξύ εκείνων οίτινες αμφέβαλλον. Μεταξύ των άλλων επιχειρημάτων ανέφερε και το χωρίον το Παυσανίου, εις το οποίον περιγράφει ούτος το μέρος εις το οποίον ετάφη ο Σοφοκλής και το οποίον είναι κατά πολύ διάφορον εκείνου το οποίον εύρεν ο Μούντερ. Ο Παυσανίας μας λέγει ότι η περικεφαλαία του Σοφοκλέους και το ξίφος του και άλλα πολύτιμα αντικείμενα είχον τοποθετηθεί εντός του σαρκοφάφου, όστις άλλως τε περιείχεν εν μόνον σώμα. Εξ΄άλλου η κεφαλή του Σοφοκλέους περιγράφεται παρά των κλασικών συγγραφέων ως ακανόνιστος και με πολύν ανεπτυγμένον κρανίον. Η κεφαλή φυλάσσεται εις Μουσείον το οποίον ιδρύθη εντός ενός των πύργων του Τατοΐου. Ομολογώ ότι ουδέποτε είδον τόσον ασύμμετρον κεφαλήν και συγχρόνως τόσον ανεπτυγμένον κρανίον. Είχεν δίκαιον ο Μούντερ;»
Δεν γνωρίζουμε για τον Münter περισσότερες πληροφορίες για τις ανασκαφές του πέρα απ′ όσα αναφέρει στο βιβλίο της γι′ αυτόν η Θεοφανώ Αρβανιτοπούλου, αρχαιολόγος και δασκάλα των πριγκιπισσών Ειρήνης και Σοφίας. Γράφει χαρακτηριστικά στο βιβλίο της με τίτλο «Δεκέλεια»: «Ήτο δασολόγος μηχανικός, αλλ′ ενθουσιώδης θαυμαστής της αρχαιότητος και εφλέγετο υπό της επιθυμίας της μαθήσεως και της αποκαλύψεως και της συγκεντρώσεως των μνημείων της ιστορίας του τόπου, εις τον οποίον έζη και ειργάζετο». Στον Münter οφείλεται πράγματι η περισυλλογή και διάσωση πολλών αρχαιοτήτων της Δεκέλειας, όπως το σημαντικό πολύστιχο ψήφισμα της φρατρίας των Δημοτιωνιδών.
Ο Münter προσπάθησε να συνδυάσει όλες τις πληροφορίες των αρχαίων πηγών για τον τάφο του Σοφοκλή, και κυρίως αξιοποίησε αυτήν που ανέφερε ότι η απόσταση του τάφου του Σοφοκλή από το «τείχος» ήταν «επί Δεκέλειαν» έντεκα στάδια. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι το τείχος αυτό ήταν το τείχος του άστεως των Αθηνών και συνεπώς ο τάφος θα ήταν στα έντεκα στάδια από την Αθήνα προς τη Δεκέλεια, δηλαδή στον Κολωνό, όπου είχε άλλωστε γεννηθεί ο ποιητής. Ο Münter όμως υπολόγισε την απόσταση από το τείχος του οχυρού της Δεκέλειας στη θέση «Παλαιόκαστρο» και πράγματι, στη θέση «Μεγάλη Βρύση», κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής (στην περιοχή της σημερινής Βαρυμπόμπης), εντόπισε έναν τύμβο, γνωστό ως «Πετράκη», τον οποίο και ανέσκαψε.
Πολλές δεκαετίες αργότερα…
Στα 1958-59, οι πριγκίπισσες Σοφία και Ειρήνη, υπό την καθοδήγηση της αρχαιολόγου Θεοφανούς Αρβανιτοπούλου, διενεργώντας συστηματικές ανασκαφές, στον ξεχασμένο αυτό αρχαιολογικό χώρο, κατάφεραν και συγκέντρωσαν τα διάσπαρτα αρχαία ευρήματα.
Χάριν στην αγάπη και στην επιμονή της Σοφίας και της Ειρήνης για την ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδος, στον αρχαιολογικό αυτό χώρο ξεκίνησαν το 1959 οι πρώτες σωστικές επεμβάσεις από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Επίσης, σε ανασκαφές που έγιναν στο σημείο που υπήρχε ο πύργος στο «Ρολόι» και στην ευρύτερη περιοχή του, οι πριγκίπισσες εντόπισαν πολλά ακόμη αρχαιολογικά ευρήματα μεταξύ αυτών όστρακα αγγείων, και διαμόρφωσαν ένα πρόχειρο υπαίθριο αρχαιολογικό εκθετήριο στην κυκλική βάση του πύργου. Από τα όστρακα που συνολικά ανασκάφηκαν έχουν συντεθεί 35 ολόκληρα αγγεία.
Μαζί με την αδελφή της και την κυρία Αρβανιτοπούλου, η πριγκίπισσα Ειρήνη εξέδωσε ένα βιβλίο αρχαιολογίας το «Όστρακα εκ Δεκελείας» («Fragments of Dekelia»). Στην περιοχή «Παναγίτσα», πού βρίσκεται σε μικρή απόσταση ανατολικότερα του Τύμβου του Σοφοκλή, οι ανασκαφές των πριγκιπισσών έδωσαν το έναυσμα στις Αρχαιολογικές Υπηρεσίες για να συνεχίσουν το έργο της Σοφίας και της Ειρήνης, και από το 1960 έχουν βρεθεί και άλλοι τάφοι και πολλά κατάλοιπα αρχαίου οικισμού, όπως τοίχοι, εντοιχισμένα στην εκκλησία αρχιτεκτονικά μέλη, ρωμαϊκό λουτρό (βαλανείο) και πολλά θραύσματα αγγείων. Προφανώς, εδώ υπήρχε ένας αρχαίος δήμος, μάλλον ο δήμος Κήττου ή Κητττού.
πηγή: www.royalchronicles.gr